Kronos – Witold Gombrowicz

Dziś cały dzień spędziłam na lekturze książki, o której krążyły legendy. Muszę przyznać, że nie żałuję. „Kronos” powstawał od 1952 lub 1953 roku. Autor na bieżąco komentował swoje życie, a także cofnął się aż do roku 1922 roku. Pierwszy okres 1922-1939 jest najbardziej chaotyczny, poza nim wszystkie pozostałe okresy zostały podzielone na lata, a następnie na miesiące. Ostatni miesiąc to maj 1969 roku (Gombrowicz zmarł w lipcu).

W książce pisarz dużo miejsca poświęcił poszczególnym wydaniom swoich utworów, ich tłumaczeniom, wystawianiu dramatów, a także ich odbiorowi w Polsce i na świecie. Gombrowicz wspomina o wielu ważnych wydarzeniach historycznych. Sporo miejsca poświęca przyjaciołom i relacjom z nimi. Podobają mi się podsumowania poszczególnych lat. Autor szczerze pisze w nich, jak ocenia swoje zdrowie, życie erotyczne, a także pracę zawodową w danym roku. W „Kronosie” pojawiają się również bardziej prozaiczne informacje dotyczące zakupu pióra, płyt czy płaszcza. Zdziwić może beznamiętny ton np. kiedy pisze o śmierci siostry czy skandalu rodzinnym. W taki sam sposób pisze o kłopotach ze zdrowiem czy o starości. Właśnie ten brak emocji bardzo mnie zdziwił.

Osobiście dodałabym do książki podtytuł „zapiski”. Czytając miałam wrażenie, że są to luźne zapiski umieszczone na marginesie kalendarza. Jeśli spodziewacie się języka znanego z innych utworów Gombrowicza będziecie zawiedzeni. Zdania są krótkie, bez gombrowiczowskiej finezji, jak to w zapiskach. Nie zszokował mnie natomiast język użyty do opisu przelotnych romansów Gombrowicza, często wulgarny, wielkim artystom wiele się wybacza.

Podziwiam ogrom pracy włożonej przez żonę pisarza – Ritę Gombrowicz w przygotowanie tej książki. Przypisy wymagały od niej i od osób zajmujących się edycją ogromu pracy, co w pełni doceniam. Na każdej stronie jest średnio po kilka obszernych wyjaśnień, bez przeczytania których odbiór książki byłby dla współczesnego odbiorcy bardzo trudny, a miejscami nawet niemożliwy. Sporo jest też zdjęć np. miejsc, w których mieszkał Gombrowicz, fragmentów rękopisu „Kronosa” czy fotografii przyjaciół.

Uważam jednak, że nazwanie książki wychodzącej w 2013 roku najważniejszym wydarzeniem literackim XXI wieku to duże nadużycie. Owszem pokazuje on wybitną postać z zupełnie innej strony, a wartość faktograficzna jest ogromna, ale moim zdaniem określenie to jest na wyrost. Jeśli lubicie Gombrowicza koniecznie musicie sięgnąć po książkę. Jeśli jednak nie jesteście wielbicielami jego talentu przeczytajcie najpierw jej fragmenty i sami oceńcie czy warto. Moim zdaniem to wspaniałe uzupełnienie „Dzienników” Gombrowicza. Cieszę się, że wdowa po pisarzu zdecydowała się na opublikowanie dzieła. Tym bardziej, że Gombrowicz nie pisze o niej zbyt pochlebnie.

Poniżej zdjęcia z konferencji prasowej zorganizowanej przez Wydawnictwo Literackie w centrum prasowym PAP w dniu 8 maja 2013 r. w Warszawie.

Rita Gombrowicz

od lewej: Michał Chaciński, Vera Michalski-Hoffmann, Rita Gombrowicz,
Renata Niziołek, prof. Jerzy Jarzębski

od lewej: Vera Michalski-Hoffmann, Rita Gombrowicz, Renata Niziołek