Higieniści. Z dziejów eugeniki – Maciej Zaremba Bielawski

Eugenika to nauka, która zajmuje się głównie zapobieganiu rozmnażania się osób słabych. Jeśli myślicie, że problem ten dotyczy przede wszystkim nazistowskich krajów to jesteście w błędzie. Historia higieny rasy ma dużo dłuższą tradycję. Książka podejmuje temat niewygodny i niemal zapomniany, szczególnie w krajach, w których sterylizacja była wykonywana pod przymusem i na szeroką skalę. „Higieniści….” zawierają szczegółowe opisy przepisów w krajach, w których je wprowadzono (m.in. w Japonii, Niemczech, Szwecji czy USA), a także w tych, w których skończyło się jedynie na planach (np. w Anglii, Francji czy Polsce).

Największe rozmiary higiena rasy przybrała w I połowie XX wieku. W tym czasie wszystkie skandynawskie parlamenty uchwaliły ustawy sterylizacyjne. Wynikało to przede wszystkim z przekonania całej rzeszy naukowców, że niedorozwój umysłowy, cechy charakteru, w dużej mierze są dziedziczne. I z dobrej woli próbowano oszczędzić potomnym cierpień. Często o sterylizacji decydowała specjalnie do tego powołana komisja, a od jej decyzji nie było odwołania.

Sterylizacja w zależności od kraju mogła dotyczyć: chorych psychicznie, kalek, osób chorych np. na gruźlicę, syfilis, epilepsję, osób pobierających zasiłki, opóźnionych w rozwoju czy przestępców. Dużą wagę przywiązywano do dziedziczenia.

To, że eugenika była różnie rozumiana w poszczególnych krajach może świadczyć fakt, iż we Włoszech za rządów Mussoliniego eugenika sprowadzała się do tego, by płodzić jak najwięcej dzieci. Generalnie nie sterylizowano kobiet w  społeczeństwach gospodarczo zacofanych oraz konserwatywnych. Sterylizowano je za to w krajach zamożnych. Dopełnieniem polityki eugenicznej były konkursy czystości rasowej. Co należy podkreślić, najsilniejszym bodźcem do sterylizacji były wydatki na opiekę społeczną.

Eugeniką interesowali się również Polacy. W 1919 roku Ignacy Paderewski powołała na stanowisko ministra zdrowia Tomasza Janiszewskiego eugenistę bezwzględnego, który ludzi postrzegał jak rodzaj surowca. Podobne zdanie miał wenerolog Leon Wernic - założyciel polskiego Towarzystwa Eugenicznego:

„Polak wartościowy, który dzieci nie płodzi, winien być ukarany grzywną. Niewartościowy – poddany sterylizacji. Opornych doprowadzi policja sanitarna.”

Z ideą eugeniki sympatyzowali: Tadeusz Boy-Żeleński, Janusz Korczak czy Ludwik Krzywicki. Oto jaki rysunek autorstwa Mai Berezowskiej, który ukazał się w „Cyruliku Warszawskim” w 1936 roku:

Ogromne wrażenie zrobiły na mnie historie ludzi, którzy padli ofiarą eugeniki. Moim zdaniem tych wspomnień było w książce zdecydowanie za mało. Za dużo miejsca zajmowały za to opisy sytuacji w poszczególnych krajach, czasem bywały one nużące.